Dyzartria – ćwiczenia logopedyczne. 10 ćwiczeń oddechowych.

Oddech jest wpisany w naszą codzienność. Jest procesem fundamentalnym i zupełnie naturalnym dla naszego życia. Rzadko kiedy zastanawiamy się nad tym, że oddychamy. Nikt z nas w natłoku zdarzeń nie myśli o tym, by wziąć oddech, w jaki sposób pobiera się powietrze, jak szybko się oddycha. Refleksja przychodzi dopiero wtedy, gdy automatycznego oddechu zabraknie, np. przy występowaniu dyzartrii, czyli zaburzeń oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych.

Dlaczego logopeda zajmuje się oddychaniem?

Oddychanie jest ściśle powiązane z procesem komunikacji. W logopedii, która zajmuje się między innymi diagnozowaniem i terapią zaburzeń mowy i języka (o tym jak wygląda diagnoza i terapia logopedyczna przeczytasz tutaj), umiejętność prawidłowego oddychania jest niezwykle istotna. Odgrywa ważną rolę w rozwoju mowy, jak również ma istotny wpływ na jej jakość. 

Dzięki oddechowi dostarczamy do naszego organizmu powietrze. Podczas wydechu strumień powietrza jest niezbędny do wytwarzania przez nas dźwięków (fonacja). Z kolei ciśnienie powietrza w obrębie krtani jest powiązane z modulacją naszego głosu, czyli dźwięku, który wydobywamy z siebie. Każdy problem związany z oddychaniem będzie miał wpływ na jakość naszej mowy, a zatem proces kształtowania dźwięków, czyli artykulację. Słowem kluczowym jest tu zatem koordynacja oddechu, fonacji i artykulacji. 

Czym są czynności prymarne?

Wśród logopedów mówimy o czynnościach prymarnych. Są to podstawowe czynności biologiczne, do których należy proces oddychania. Jest on ściśle związany i skorelowany z pobieraniem pokarmów i jest podstawowym i pierwszym w stosunku do kolejnej czynności, jaką jest mowa. Stąd wytłumaczenie dlaczego oddech w terapii logopedycznej jest tak istotny. W przypadku osób z różnymi zaburzeniami mowy, takimi jak dysartria, dyslalia czy dysfagia, prawidłowe oddychanie może być kluczowe dla skutecznej rehabilitacji (jeśli któreś z terminów są dla ciebie niejasne, zajrzyj do naszego słowniczka logopedycznego). Poprawa kontroli oddechu przyczynia się do lepszej artykulacji, płynności mowy, prawidłowej fonacji oraz ogólnej sprawności komunikacyjnej. 

Po co wykonywać ćwiczenia oddechowe?

Zatrzymajmy się na chwilę przy technikach oddychania. Specjaliści często wprowadzają ćwiczenia oddechowe do programu terapeutycznego, w celu poprawy kontroli nad oddechem Pacjentów. Ćwiczenia takie nie powinny być wybierane losowo, ale powinny być ściśle wyselekcjonowane i docelowo ukierunkowane na czynność mówienia. Do popularnych technik należą:

• Ćwiczenia oddechu przeponowego – uczą Pacjentów, jak wykorzystywać przeponę do głębszego oddychania, co wspomaga wydolność głosową;
• Techniki wydłużania wydechu – pomagają w kontroli długości wydawanych dźwięków, co jest szczególnie ważne dla osób z zaburzeniami płynności mowy, takimi jak jąkanie
• Ćwiczenia oddechowe z zastosowaniem dźwięków – można je wykorzystać do nauki wydawania dźwięków w sposób bardziej stabilny i kontrolowany
• Ćwiczenia prawidłowego toru oddychania w spoczynku – to wdech i wydech nosem, co stanowi prawidłowy mechanizm gwarantujący właściwe dotlenienie organizmu oraz właściwe napięcie mięśni mimicznych i prawidłowe ułożenie języka w pozycji horyzontalno- wertykalnej.
• Ćwiczenia uczące dostosowywania długości wydechu do czasu trwania wypowiedzi oraz dopasowania pauz w trakcie wypowiadanych treści.

Oddech ma również ścisły związek z emocjami. Stres i napięcie mogą prowadzić do płytkiego oddychania, co z kolei wpływa na jakość mowy. Logopeda, zauważając związek między stanem emocjonalnym a oddychaniem, wprowadza techniki relaksacyjne, które pomagają Pacjentom w osiągnięciu lepszego skupienia i odprężenia podczas terapii.

Ćwiczenia oddechowe – przykłady:

Poniższe ćwiczenia logopedyczne pomagają zrozumieć swoje ciało i zaobserwować jego ruchy podczas oddychania. Ich celem jest:

• wydłużenie fazy wydechowej,
• równomiernie rozkładanie siłę wydechu,
• modulowanie i ustawienie głosu w odpowiedniej wysokości w prawidłowym nastawieniu (miękkim). 

Zatem zaczynamy!

Ćwiczenie pierwsze:

Leżąc w pozycji na plecach ułóż jedną dłoń na brzuchu ( nad pępkiem), drugą na żebrach. Oddychaj swobodnie, starając się wyczuć ruchy żeber i przepony. Podczas wdechu przepona opada, a brzuch się uwypukla, przy wydechu odwrotnie – brzuch opada, a przepona wraca na górną pozycję. Poczuj ten ruch, żeby uświadomić sobie, jak rusza się Twoje ciało podczas oddychania.

Ćwiczenie drugie:

Wykonaj spokojny głęboki wdech nosem, zatrzymaj się na kilka sekund, wydychaj powoli powietrze ustami. Dzięki temu ćwiczeniu pogłębiasz i wydłużasz oddech. 

Ćwiczenie trzecie:

Wykonaj swobodny wdech nosem i ustami jednocześnie. Na wydechu licz w myślach (1,2,3,4 itd.), starając się coraz bardziej wydłużać fazę wydechową.

Ćwiczenie czwarte:

Stań swobodnie w lekkim rozkroku, ramiona opuść luźno wzdłuż ciała. Wraz z wdechem unieś ręce energicznym ruchem w bok do poziomu barków, a przy wydechu wykonaj fonację na najwygodniejszej głosce i dowolnej wysokości dźwięku, jednocześnie wolno opuszczaj ramiona w dół. Włączając do ćwiczeń oddechowych ruch rąk, ramion, barków pogłębiasz swój oddech, zwiększasz pojemność płuc, uruchamiasz kolejne części ciała. 

Ćwiczenie piąte:

Wykonaj powolny wolny wdech nosem, podczas wydechu wymawiamy płynnie kolejne sylaby: ma, me, mi, mo, mu, ma, me, mi. Ćwiczenie to pozwoli Ci ustawić głos w miękkim nastawieniu.

Ćwiczenie szóste:

Podobnie jak w poprzednim ćwiczeniu, na wydechu wymawiamy samogłoski: [a], [e], [i], [o], [u], bądź liczby: jeden, dwa, trzy, itd.

Ćwiczenie siódme:

Ćwiczenie siły wdechu – przenoś na wdechu przez słomkę lekkich elementów tj.: papierki,  waciki, kulki styropianowe itp.

Ćwiczenie ósme:

Weź wdech nosem – zatrzymaj powietrze w płucach na parę sekund, następnie wykonaj spokojny długi wydech – ćwiczenie to wykonuj z otwartymi i zamkniętymi oczami. Trenujesz między innymi przeponę i mięśnie międzyżebrowe.

Ćwiczenie dziewiąte:

Wykonaj wdech nosem, a na wydechu dmuchaj na kartkę trzymaną w dłoni. Staraj się, żeby kąt odchylenia kartki papieru był za każdym razem podobny. To pozwoli ci na utrzymanie równomiernej  siły wydechu. 

Ćwiczenie dziesiąte:

Wykonaj wdech, wykorzystując całą przestrzeń jamy ustnej, a następnie wydech przez wąska szczelinę – (jak głoska [f]). Następnie wciągnij powietrze do płuc przez wąską szczelinę ust, a później wykonaj spokojny, długi wydech. Wykonujesz świadomy wdech i wydech, jednocześnie trenując mięsień okrężny ust

Ćwiczenia fonacyjne

Ćwiczenia fonacyjne są nieodłącznym elementem kompleksowej opieki i ćwiczeń logopedycznych w terapii np. dyzartrii. Ćwiczenia fonacyjne pozwalają nam na zwiększanie lub zmniejszanie napięcia w obrębie mięśni krtani i gardła. Dzięki nim możemy dostosowywać natężenie naszego głosu, dostosowywać odpowiednią wysokość głosu i jego nastawienie. Oto kilka przykładów:

• Wymawiaj kolejno samogłoski, przedłużając je: [a], [e], [i], [o], [u]
• Wymawiaj samogłoski, łącząc je kolejno tzn.: [aeo], [uiy] oraz odwrotnie, wymawiając je staccato (czyli oddzielnie): [a], [e], [i], [o], [u]
• Wytwarzaj wibracje na krtani (możesz je poczuć, dotykając palcami okolic szyi) cicho mrucząc w trakcie wymawiania spółgłosek nosowych: [m], [n] 
• Łączy spółgłoski nosowe z samogłoskami i wymawiaj je w różnych interwałach czasowych: ma, me, mi itd.
• Wydychaj powietrze przez rurkę zanurzoną w butelce z wodą, fonując: [huuu]

Oddech jest niezastąpionym elementem funkcjonowania człowieka, wpływającym na jakość mowy oraz komunikacji. Zastosowanie technik oddechowych w terapii może znacząco poprawić wyniki pracy logopedycznej oraz wspierać Pacjentów w pokonywaniu trudności związanych z mową. Dlatego warto zwracać uwagę na rozwijanie umiejętności oddechowych jako integralnej części terapii mowy.

Magdalena.

Szacunek. Cierpliwość. Empatia.

Jeśli potrzebujesz terapii neurologopedycznej dla osoby dorosłej na terenie Śląska (Katowice), która boryka się miedzy innymi z trudnościami w oddychaniu, zapraszamy do kontaktu

Bibliografia:

Malicka I., 2013, Oddychanie jako jedna z czynności prymarnych, „Forum Logopedyczne”, nr 21, s. 47–54.
Pluta-Wojciechowska D., 2013, Zaburzenia czynności prymarnych i artykulacji, Bytom.
Pruszewicz A., 1992, Foniatria kliniczna, Warszawa.
Walencik- Topiłko A., 2012,  Głos jako narzędzie. Materiały do Ćwiczeń emisji głosu dla osób pracujących głosem i nad głosem, Gdańsk.